Papież Jan XII: chrześcijański Kaligula

Z siedziby Piotrowej zrobił dom publiczny. Ponoć nie przepuścił żadnej kobitce ani facetowi, którzy wpadli mu w oko. Przepuszczał majątek papieski na zachcianki i erotyczne szaleństwa. Kim tak naprawdę był Jan XII?

Ten przydomek nie wziął się znikąd. Pod wieloma względami Ottaviano Théophylactes ze Spoleto (około 937-964) przypominał najbardziej nieobliczalnego władcę dynastii klaudyjskiej.

Był on synem Alberyka II, samozwańczego księcia Rzymu, ze związku z przyrodnią siostrą – Aldą Bosonide. Został mianowany przez swojego ojca na papieża i właśnie jako Jan XII jest znany najbardziej. Podobnie jak Kaligula, w młodym wieku objął władzę. Także nad imperium, tyle że chrześcijańskim. Podobnie jak Kaligulę i jego przeżarły zepsucie oraz rozpusta.

Był zbyt młody jak na urząd, który przyszło mu piastować. I zbyt niedojrzały, by skutecznie bawić się w polityka. Przede wszystkim zaś okazał się zbyt głupi, by dożyć wieku średniego.

Pornokracja, czyli kobiety u władzy

Jan XII jest związany z tzw. okresem pornokracji w Kościele katolickim. Czasy te przypadały na wiek X, zwany przez historyków czarnym stuleciem. Wówczas to papiestwem faktycznie zaczęły rządzić kobiety. Same nie mogąc sprawować żadnej funkcji w strukturach Kościoła, manipulowały noszącymi papieską tiarę synami oraz kochankami, uprawiając ich rękoma własną politykę.

Wszystko zaczęło się w 904 roku, kiedy to ówczesny papież Sergiusz III przez znajomość z wpływową rzymską patrycjuszką Teodorą Starszą i dzięki jej protekcji – a także zgładzeniu poprzedników – objął tron Piotrowy. Swoje uczucia z kochanki przeniósł wkrótce na jej córkę, piętnastoletnią Marozję. I to ona właśnie przez kolejne lata rozdawała karty w Kościele.

Urodzona około 890 roku, senatorka i patrycjuszka Rzymu, była matką papieża Jana XI, babką naszego bohatera, Jana XII, i ciotką Jana XIII, prababką Benedykta VIII oraz Jana XIX (1024-1032). To nie tylko jedna z najbardziej wpływowych kobiet w historii chrześcijaństwa, ale i główna postać okresu pornokracji.

Orgie w pałacu papieskim

Ojciec Jana XII, książę Alberyk II, umierając, wymusił na patrycjuszach i duchowieństwie zobowiązanie, że po śmierci papieża Agapita II jego nieślubny syn zostanie następcą św. Piotra. Młodziutki Ottaviano objął urząd w 955 roku w wieku zaledwie 18 lat.

Władza szybko uderzyła mu do głowy. Nie krył się z licznymi romansami, przekształcając swoją siedzibę – Pałac Laterański – w coś na kształt domu publicznego. Trwonił na miłostki majątek papiestwa, w tym ofiary od pielgrzymów oraz dary od władców europejskich. Doszło nawet do tego, że niektóre mieszkanki Rzymu, by uniknąć molestowania ze strony jurnego papieża i jego przyjaciół, nie chodziły do kościoła znajdującego się na Lateranie. Część historyków uważa, że papież był biseksualny i regularnie urządzał homoseksualne orgie w swoim pałacu.

Konszachty i spiski

Ottaviano, szukając ratunku przed królem Lombardii – Berengarem, który chciał zawłaszczyć papieskie dobra, zwrócił się o pomoc do władcy ówczesnych Niemiec, Ottona I zwanego Wielkim. W zamian za powstrzymanie Berengara zaofiarował mu koronę cesarską. Tak powstał trwający prawie tysiąc lat ścisły związek między Stolicą Apostolską a cesarstwem niemieckim, które do 1806 roku nazywano Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego. Tak też zaczęły się kłopoty samego Jana XII.

Otton I przyjął propozycję papieża. W 962 roku, 13 lutego, ogłosił dokument Privilegium Ottonianum sankcjonujący m.in. zarówno papieskie dobra, jak i zasady elekcji papieża. Z kolei Ojciec Święty np. potwierdził zamiar chrystianizacji Słowian, podporządkowując arcybiskupstwu w Magdeburgu przyszłe biskupstwa.

Gdy Otton I wyjechał z Rzymu, papież uświadomił sobie, jak wysoka była cena za obronę przed Berengarem. Zwrócił się więc do dawnego wroga i wspólnie zaczęli spiskować przeciwko niemieckiemu władcy. Reakcją rzymskiej arystokracji były zamieszki. Szlachta oburzona przewrotnym zachowaniem papieża i mająca dość jego stylu życia, zajęła Bazylikę św. Pawła za Murami. Wystosowano prośbę o pomoc do Ottona I, a ten nie pozostał obojętny na ten apel. Kiedy ekspedycja pod jego wodzą zbliżała się do Wiecznego Miasta, Jan XII zrabował papieski skarbiec i zbiegł do Tivoli.

Kazirodztwo, krzywoprzysięstwo i kupczenie stanowiskami kościelnymi

6 listopada 963 roku cesarz zwołał synod rzymski. Zawezwano nań Jana XII, ale ten się nie stawił. Wysunięto wobec niego wiele poważnych oskarżeń, m.in. o kazirodztwo i krzywoprzysięstwo. Zarzucano również romans z kochanką własnego ojca i kupczenie stanowiskami kościelnymi. Przypisano kastrację jednego z kardynałów oraz oślepienie innego.

„Duchowieństwo i świeccy oskarżają cię, Wasza Świątobliwość, o zabójstwo, krzywoprzysięstwo, świętokradztwo, kazirodztwo z krewnymi, w tym z dwiema siostrami. I przyzywanie, jak poganin, Jowisza, Wenus oraz innych demonów" – pisał Otton do Jana XII, domagając się, żeby ten wrócił do Rzymu i dał odpór zarzutom.

Odpowiedź papieża? Groźba ekskomuniki wobec biskupów, którzy mieli zamiar wybrać innego następcę św. Piotra. W efekcie na początku grudnia 963 roku złożono go z urzędu. Na czele Stolicy Apostolskiej stanął Leon VIII wpierany przez cesarza niemieckiego.

Sromotny koniec Jana XII 

Gdy Otton opuścił Rzym, do Wiecznego Miasta wrócił Jan XII i zwołał synod, który anulował wybór Leona VIII. Jego samego, w ostatniej chwili ratującego się ucieczką, ekskomunikowano. Potępiono również ustalenia poprzedniego synodu. Zemsta Jana na biskupach świadczących przeciwko niemu była sroga. Nie skończyło się tylko na chłoście. Niektórym wyrwano języki, jeszcze inni potracili palce, nosy, a nawet ręce.

Otton I nie pozostał obojętny na niepokojące wieści z Rzymu i ponownie ruszył do Stolicy Apostolskiej. Jan XII uciekł w góry Kampanii. I już nie wrócił na tron Piotrowy.

Co się z nim stało? Część historyków twierdzi, że zmarł nagle, być może z przyczyn naturalnych, na udar mózgu. Inni – że umierał aż trzy dni, ciężko skatowany. Taka miała być kara wymierzona mu przez męża kobiety, z którą został przyłapany in flagranti...

Zygmunt Gołąb
fot. fotochannels, be&w