Lilith demoniczna feministka

Ulepiona z gliny lub ze szlamu i brudu, przepiękna albo wyjątkowo szkaradna, kusicielka i złośnica – jeśli prawdą jest, że kobiety składają się z przeciwieństw, to Lilith jest kobietą stuprocentową!

Historia jej życia przypomina fabułę współczesnego romansu. Jako partnerka Adama – to Lilith miała być jego pierwszą żoną – nie chciała uznać jego wyższości, uważała się za równą mu pozycją. Nie była, w odróżnieniu od swej następczyni, stworzona z jego żebra. Według jednej z wersji opowieści, została powołana do życia równocześnie z mężczyzną, według innej, co prawda powstała później, lecz w wyniku niezależnego aktu boskiej kreacji.

Ciekawy wariant mitu o stworzeniu mówi, że Adam, nazywając zwierzęta i widząc, że wszystkie mają partnerów, pozazdrościł im miłości i cielesnych uciech. Na jego prośbę Bóg ulepił z błota Lilith – byłaby więc ona tworem samotności i pożądania. Być może stąd pochodzi jej erotyczna władza nad śpiącymi samotnie mężczyznami. Nie dziwi też ciąg dalszy mitycznej opowieści – swą niezależność pierwsza żona Adama manifestowała, między innymi, żądając równouprawnienia w dziedzinie seksu. Związek zakończył się burzliwie – w trakcie awantury Lilith wykrzyczała tajemne imię Boga, a następnie z łopotem skrzydeł odleciała nad Morze Czerwone.

Adam, zamiast cieszyć się, że złośnica zniknęła z jego życia, zaczął prosić Boga, by skłonił Lilith do powrotu. Ten wysłał do niej trzech aniołów – Senoja, Sansenoja i Semangelofa. Posłańcy zastali ją w objęciach demona, a może nawet kilku demonów, z którymi zdążyła doczekać się rzesz potomstwa. Boscy wysłannicy próbowali użyć mocnych argumentów: szantażowali ją, że zabiją jej dzieci – Lilith zagroziła tym samym potomstwu Adama. Brak jednej wersji, mówiącej o szczegółach owych negocjacji, dość, że do raju już nigdy nie powróciła.

Niemniej jednak można powiedzieć, że w końcu życie jej się dobrze ułożyło – spotkała upadłego anioła, Samaela, który podzielał jej poglądy na rolę kobiety w związku, zatem została jego żoną, a zarazem królową piekieł. Wraz z mężem miała przyczynić się do upadku rajskiej pary, uwodząc ponownie Adama, a może nawet przychodząc do Ewy w postaci węża – zresztą kabaliści przedstawiali ją czasem z wężowymi splotami zamiast nóg. W Talmudzie bywa przedstawiana jako żona Arymana, perskiego boga ciemności, chaosu i zła, w Kabale zaś – Asmodeusza.

Kwestia potomstwa Lilith jest niezbyt jasna. Niektóre legendy mówią, że miała z Adamem setki dzieci, że zaludniła ziemię. Inne zgadzają się, co prawda, co do adamowego ojcostwa i mnogości dzieci, jednak przypisują im naturę demoniczną. Czasem za jedyne dziecko Lilith i Adama uznawany jest Kain. Rzucałoby to specyficzne światło na jego zbrodnię – czyżby niekochany pasierb zabił z zazdrości ukochanego syna ojca i macochy?

Jeden z wariantów opowieści o pierwszych rodzicach mówi, że po zbrodni Kaina Adam stracił pociąg fizyczny do Ewy. Przez 130 lat żył w celibacie, by w końcu związać się ponownie z pierwszą żoną, Lilith. Jednak według innych wierzeń Lilith doczekała się licznego demonicznego potomstwa dopiero po porzuceniu pierwszego męża, a są wreszcie opowieści przypisujące jej bezpłodność.

Jako pierwsza żona Adama Lilith wydaje się pochodzić z tradycji biblijnej, judeochrześcijańskiej. Jednak pochodzenie tej postaci jest znacznie starsze, jej pierwowzory odnajdujemy w Mezopotamii. Są nimi prawdopodobnie demony burzowego wiatru – lilu, lilitu i ardat lili. Te dwa ostatnie miały konotacje seksualne. W eposie o Gilgameszu lilitu jest demonem zamieszkującym drzewo zasadzone przez Inannę, odpowiednik Wenus, którego to demona pokonuje tytułowy bohater. Lilith jest też kojarzona z akadyjską Lamasztu i grecką Lamią – żeńskimi demonami o wampirycznych cechach.

W Biblii imię Lilith pojawia się tylko raz, w Księdze Izajasza, w związku ze zniszczeniem Edomu. Z kolei przekonaniu o istnieniu wcześniejszej od Ewy, żony Adama mógł dać początek podwójny opis stworzenia, jaki odnajdujemy w Księdze Rodzaju. W pierwszym z nich mowa jest o uczynieniu człowieka na obraz i podobieństwo Boga, pada tam sformułowanie: „mężczyzną i białogłową stworzył je”. W drugim opisie Ewa zostaje wykreowana z żebra Adama.

Miałoby to sugerować, że w obu fragmentach chodzi o dwie różne kobiety – choć bibliści uznają to raczej za efekt połączenia ze sobą dwóch wcześniejszych mitów. Bardziej rozbudowane wersje legendy o Lilith odnaleźć można za to w judaistycznym piśmiennictwie pozabiblijnym. Jako pierwsza, namiętna żona Adama, Lilith została na przykład wyraźnie opisana w hebrajskiej Księdze Zohar. Jeszcze więcej szczegółów przynosi średniowieczny anonimowy Alfabet ben Sira, a także Talmud.

W folklorze żydowskim roi się od sposobów ochrony dzieci przed demoniczną Lilith, która ma je jakoby porywać lub mordować. Odstraszały ją płonące świece i amulety z imionami trzech aniołów, wysłanych do niej przez Boga. By obronić przed nią rodzące, rysowano na ścianie koło, w którym pisano „Adam, Ewa, Lilith – precz!”. Ale działanie Lilith nie zawsze bywa złowrogie – gdy malec uśmiecha się przy świetle księżyca lub w szabat, znaczy to, że Lilith się z nim bawi.

Długowłosa, skrzydlata demonica o kobiecych kształtach, uwodząca we śnie mężczyzn, skupia w sobie większość negatywnych cech przypisywanych kobietom. Jej seksualność stanowi zagrożenie, zarzuca się jej rozpustę i lubieżność, nadmierną płodność lub zupełny jej brak. Ma też zabierać męskie nasienie tracone w wyniku polucji lub stosunków pozamałżeńskich, a następnie zapładniać nim kobiety.

Czyżby była to zapowiedź in vitro? A poważnie: lubieżność, bezpłodność i manipulacje nasieniem wskazują na sprzeciw wobec konieczności podporządkowania sfery seksualno-prokreacyjnej planom boskim. Współgra to z domniemaną przyczyną rozpadu związku Lilith i Adama.

Niepełne człowieczeństwo, cechy zwierzęce lub demoniczne – takie zarzuty stawiano kiedyś kobietom. Dotyczyło to też Lilith. Według jednej z legend, dopiero stosunki seksualne z Adamem sprawiły, że demoniczna początkowo Lilith zyskała ludzkie przymioty.

Człowieczeństwo Lilith kwestionuje też opowieść łącząca ją z królową Saby:  król Salomon, pełen podejrzliwości wobec jej wybitnej inteligencji, podstępem skłonił ją do podkasania sukni – okazało się, że królowa-Lilith ma owłosione nogi zakończone kopytkami. Jak mało która postać z mitów i tradycji, Lilith nadaje się na ikonę feminizmu. W opowieściach o niej widać główne lęki i stereotypy związane z wizerunkiem kobiety wyzwolonej, niezależnej. Choćby stosunek do dzieci.

Mityczna Lilith miała albo je zabijać, albo bawić się z nimi, a nawet porywać, by móc je wychować. Przypomina to postawy przypisywane feministkom – mają one odżegnywać się od roli matki i żywić do dzieci stosunek niechętny, w głębi duszy zazdroszcząc jednak innym kobietom macierzyństwa i tłumiąc poczucie niespełnienia. Wyzwolenie seksualne, swoboda intelektualna, niechęć wobec podporządkowania się patriarchalnej męskiej dominacji – cechy te sprawiają, że dziś Lilith nie ma już cech demona, jest po prostu dojrzałą, mądrą, pełnokrwistą kobietą.

Czarny Księżyc
W astrologii Lilith – zwana Czarnym Księżycem – to planetoida krążąca pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza. Przyjmuje się, że rządzi znakiem Koziorożca, który znajduje się dokładnie naprzeciwko Raka będącego pod wpływem Księżyca. Patrząc na położenie Lilith w horoskopie, możemy zajrzeć w głąb duszy, odkryć to, co najbardziej ukryte, ciemne i mroczne, co rani i sprawia ból – to, czego często nawet sobie nie uświadamiamy. Lilith, podobnie jak Księżyc, symbolizuje żeński aspekt naszej psychiki i znacznie silniej działa w horoskopach kobiet. U mężczyzn Czarny Księżyc może oznaczać problemy w relacjach z kobietami, na przykład matką, żoną, córką itp.


Zuzanna Grębecka
fot. Erich Lessing/ Ekpictures, Shutterstock.com