Jednorożec

Upolowanie jednorożca to nie lada sztuka. Biały koń ze spiralnym rogiem był bardzo płochliwy i uspokajał się tylko na kolanach dziewicy.

Dziś jednorożec kojarzy się z dobrem, mądrością i łagodnością. Ale nie zawsze tak było. Uznawano go za wcielenie waleczności, agresji, szybkości, a przede wszystkim dzikości i nieokiełznania. Symbolizował wolność, jednak gdy przedstawiano go z obrożą na szyi – zniewolenie. Ów dawny dziki jednorożec żywił się… mięsem.

Koń czy nosorożec?

Choć dziś wyobrażamy go sobie najczęściej jako smukłego, białego konia ze spiralnym rogiem, początkowo opisywano go zupełnie inaczej. Starożytni obdarzali go łbem jelenia, stopami słonia i ogonem lwa. W średniowieczu dawano mu z kolei nogi jelenia lub kozła. Pierwowzoru jednorożca dopatrywano się w różnych gatunkach gazel i antylop, naszym swojskim turze, ale także w ośle azjatyckim. Być może inspiracją były malowidła asyryjskie, przedstawiające bycze profile z jednym rogiem. Jedynym żyjącym jednorogiem jest nosorożec, więc może to on albo elasmoterium – wymarły gatunek euroazjatyckiego nosorożca stepowego – jest praprzodkiem jednorogiego konia.

Chiński jednorożec

Mityczne zwierzę z jednym rogiem zna też Daleki Wschód. To qilin (kilin, kirin) – istota o ciele jelenia, pokrytym zieloną łuską, z wilczym ogonem i łbem smoka, wilka lub lwa, z krzywym rogiem. Umie chodzić po wodzie, a jego głos przypomina dzwonki. Jest symbolem powodzenia i szczęścia, obok feniksa, żółwia i smoka zapowiada długie życie i radość z potomstwa. Pojawienie się qilina zwiastuje mądre rządy, nadejście proroka albo świętego (poprzedziło narodziny Konfucjusza). Według chińskiej mitologii jednorożec przyniósł ludziom pismo.

Róg na zatrucie i potencję

Skoro nie do końca wiadomo, od jakiego zwierzęcia pochodzi jednorożec, to nie jest też jasne, jak miał wyglądać jego róg. Najczęściej przedstawiano go jako cienki, śnieżnobiały, spiralnie zwinięty szpikulec. Inni byli zdania, że jest on raczej biało-czarno-czerwony. Pod nim miał się znajdować wielki rubin. Domniemane rogi jednorożców trafiły do wielu skarbców królewskich. Ponoć miał być z nich zrobiony tron książąt duńskich. Na Wawelu były trzy takie rogi: biały, czarny i kostnej barwy, bardzo gruby. Ten ostatni znajduje się obecnie w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu.

W średniowieczu róg jednorożca był poszukiwanym specyfikiem. Sproszkowany osiągał zawrotne ceny, dwukrotnie przewyższające wartość pereł. Przypisywano mu właściwości odtrutki. Istnieje nawet opowieść, która pięknie to obrazuje. Spragnione zwierzęta wyczekują nad brzegiem zatrutego źródła nadejścia jednorożca. Gdy ten przybywa, rogiem kreśli nad wodą znak krzyża, a następnie moczy jego czubek i odczarowuje zdrój. Róg miał też pomagać na bóle żołądka, epilepsję, gorączkę, a nawet potencję.

Symbol Chrystusa

Kojarzony z pięknem i czystością jednorożec potrafił rozpoznawać dziewice, a kontakt z nimi go uspokajał. Gdy wyczuł taką dziewczynę, zasypiał z głową na jej łonie. Dlatego myśliwi pozostawiali wystrojone niewinne dziewczęta w pobliżu legowisk jednorożców. W czasach chrześcijańskich jednorożec stał się symbolem Chrystusa, natomiast dziewica – Marii Panny. W średniowiecznym malarstwie Matce Boskiej i zwierzęciu dodawano też trzecią postać – łowcę – symbolizującą Ducha Świętego. Z czasem łowcą stał się św. Gabriel z czwórką ogarów, kojarzonych z cnotami boskimi: Miłosierdziem, Pokojem, Prawdą i Sprawiedliwością.

Stado jednorożców

Jedna z legend opowiada o władcy, który otrzymał od bogini lasu stado jednorożców. Przynosiły one szczęście i dobrobyt jego królestwu, lecz zostały skradzione. Król, obserwując upadek państwa, pozbawionego magicznej ochrony, poskarżył się bogini. Ta jednak uznała, że zawinił niedbalstwem. Przeniosła więc stado na nieboskłon, układając je w gwiazdozbiór jednorożca.

Jednorożec w herbie

Jednorożec to także symbol władzy królewskiej, męstwa, odwagi i roztropności – stąd pojawia się w heraldyce. Najbardziej znane są jednorożce w herbie Szkocji. Na przełomie XVI i XVII król Anglii, Jakub I Stuart (panujący w Szkocji jako Jakub VI), zastąpił w angielskim herbie walijskiego węża szkockim jednorożcem. Stoi on naprzeciw lwa, co symbolizowało niesnaski między Szkocją a Anglią.

Gniazdo made in Korea

Pod koniec ubiegłego roku jednorożec trafił na pierwsze strony gazet w Korei Północnej. Tamtejsza agencja informacyjna odtrąbiła sukces archeologów, którzy mieli znaleźć ruiny legendarnego miasta Dongbuyeo sprzed 2 tys. lat, a w nim pieczarę, którą uznano za gniazdo jednorożca – pupila założyciela Korei, króla Jumonga. Śladów mieszkańca gniazda nie znaleziono...


Zuzanna Grębecka
fot. Wikipedia, shutterstock.com