Pierścień

Marilyn śpiewała, że brylant jest najlepszym przyjacielem kobiety. Piękny, kosztowny, niezniszczalny, obroni ją przed wszelkim złem.

Król Eryk XIV był jednym z najzdolniejszych władców w historii Szwecji i jedynym, który cierpiał na manię prześladowczą. Opętany myślą, że jego brat Jan za jego plecami spiskuje z Rzeczpospolitą, kazał uwięzić go wraz z żoną, Katarzyną Jagiellonką. Następnie postawił jej ultimatum. Albo wyrzeknie się męża, albo zginie wraz z nim. Córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy nie bawiła się w dyplomację. W odpowiedzi przesłała szwagrowi swoją ślubną obrączkę. Ten początkowo aż zatarł ręce z radości, ale kiedy wziął pierścień do rąk, zrozumiał, że przegrał. Na obrączce bowiem widniała wygrawerowana łacińska sentencja: „Nemo nisi mors” – nic prócz śmierci (nas nie rozdzieli). Koniec końców harda odpowiedź uszła polskiej królewnie na sucho, bo Eryk wpadł w obłęd, a jego miejsce na tronie zajął jej mąż.

Przed I wojną światową noszenie obrączek było obowiązkiem kobiet, ale obyczaj zabraniał im oglądać je przed ślubem. Zrezygnowano z tego dla… wygody – aby przyszła małżonka mogła przymierzyć  i wybrać ślubną obrączkę. Nie potrzeba wcale jubilerskich fajerwerków. Gustlik z „Czterech pancernych”, oświadczając się Honoracie, włożył jej na palec zwykłą czołgową nakrętkę.

Magia pierścienia wpisana jest bowiem w jego okrągły kształt, co sugeruje pokrewieństwo z magicznym kręgiem. Uroboros, czyli pierścień utworzony przez węża połykającego własny ogon, nie ma początku ani końca. Czyni go to symbolem zjednoczenia, władzy i nieskończoności. Dlatego też pierścieni używa się, żeby zamanifestować przynależność do wspólnoty (czyli kręgu ludzi) małżeńskiej, religijnej, rodzinnej, społecznej. 

Pierścień wpisał się też w historię rodu Ogończyków. Protoplasta staropolskiej familii, Piotr z Radzikowa, będąc na wojnie, odbił z rąk wroga pannę przecudnej urody. Dziewczyna przez wdzięczność obiecała mu swą rękę i na dowód dała połowę przełamanego pierścienia. Gdy potem rodzice chcieli wydać ją za innego, tuż przed uroczystością pojawił się Piotr ze swoją połową pierścienia i to z nim niewiasta stanęła na ślubnym kobiercu.

Na pamiątkę tego wydarzenia młoda para przybrała herb, na którym widnieje połowa pierścienia i dziewica wyciągająca błagalnie ramiona. Opowieść ta pokazuje pierwotną funkcję pierścionków zaręczynowych. Zwyczaj ich wręczania odziedziczyliśmy po starożytnych Rzymianach, którzy gwarantowali sobie w ten sposób dopełnienie kontraktu. Bez względu na to, czy dotyczył on sprzedaży wina, czy też zawarcia małżeństwa. Rękojmie takie zwyczajowo noszono na czwartym palcu, który zwano pierściennym. Dopiero z czasem przechrzczono go na serdeczny. Powszechnie wierzono, że przebiega przez niego legendarna Vena amoris, czyli żyła miłości, prowadząca bezpośrednio do serca.

Podarowanie pierścionka – ale też obrączki – jest jednym z podstawowych rytuałów magii naturalnej. Ma chronić związek i przyciągać doń pozytywne energie. Ważne było, z jakiego kruszcu pierścionek wykonano. Srebro koiło duszę, a miedź pobudzała namiętności. Dopiero z czasem przyjęło się, że pierścionek zaręczynowy powinien być złoty i z brylantem. Ten najdroższy z kamieni szlachetnych symbolizuje czystość i trwałość uczuć, ale także świadczy o tym, że narzeczony jest zdolny do wyrzeczeń. Odpowiedni na tę okazję jest również szafir, symbol szczerej miłości. Niezbyt dobrze wróżą opale oraz perły, kojarzące się z wodą, a więc ze łzami, a także ametyst, bo jest symbolem… seksualnej wstrzemięźliwości.

Zwyczaj nakazuje, aby narzeczony nie tylko podarował pierścionek, ale także włożył go na serdeczny palec prawej ręki narzeczonej (odwrotnie niż na Zachodzie, gdzie nosi się go na lewej ręce). W chwili wkładania pierścionka dziewczyna powinna zacisnąć dłoń. Gwarantuje to ponoć trwałość związku. Gdy pierścionek zatrzyma się na ostatnim stawie palca, narzeczona okaże się doskonałą żoną i gospodynią. A jeśli wsunie się do końca, to nie ona będzie rządzić w małżeństwie. Pierścień otrzymują też… zakonnice. Jest on  rękojmią zaślubin duszy z Chrystusem. Kapłan, wkładając go na palec dziewicy, mówi: „Zaślubiam cię Jezusowi Chrystusowi, Synowi najwyższego Ojca, aby cię zachował nienaruszoną”.

Ślubne obrączki pojawiły się w późnym średniowieczu (wcześniej oplątywano ręce pasem z owczej wełny, stąd określenie „węzeł małżeński”). Oczywiście, jak przystało na symbol miłości i czułości, na palcu serdecznym. Na wskazującym biżuterię nosili ludzie jakoby stanowczy, lecz także aroganccy i wyniośli, na środkowym – ostrożni i roztropni, zaś na małym – władczy. W starożytnej Grecji mężczyźni wkładali pierścień na kciuk. Kojarzony z fallusem, miał służyć wzmożeniu  potencji i płodności.

W ludowych wierzeniach pierścień chroni od złych mocy i istot, w tym od klątwy złego oka, dlatego używany bywa jako amulet czy talizman. Zgodnie z arabską legendą pierścieniem król Salomon podporządkował sobie demony. W powieści Williama Thackeraya „Pierścień i róża” tytułowy klejnot obdarzał właściciela urokiem i miłosnym powabem, a w kultowym czeskim serialu „Arabela” pierścień spełniał najbardziej wyszukane zachcianki swego posiadacza. Wystarczyło go tylko przekręcić na palcu…


Zuzanna Grębecka
fot. Shutterstock