Kobieta

Skojarzeń z kobiecością jest bardzo wiele – od głupoty po mądrość, od cnoty po występek, od niewinności po żądzę, od uległości po szał.

Postać kobiety ma ogromne i bardzo złożone znaczenie symboliczne – wielu autorów słowników symboli nie umieszcza w nich w ogóle takiego hasła, rozpatrując osobno poszczególne aspekty kobiecości. Warto jednak spróbować przyjrzeć się wielości znaczeń kobiecości, symbolizowanym przez pewne postaci rodem z mitu i historii.

Jednym z najbardziej oczywistych wyobrażeń kobiety i kobiecości jest Wielka Macierz, łącząca kobiecość z początkiem wszystkiego, z Matką-Ziemią zapładnianą przez Niebo lub Słońce, z Naturą, Ojczyzną. W tej wizji najważniejsza jest pierwotność i płodność kobiety. Do tych cech odwołują się paleolityczne przedstawienia Wenus – figurki kobiet z obfitym biustem i szerokimi biodrami. Większość mitologii zna też kobiece wcielenia płodności oraz boginie opiekujące się rodziną i małżeństwem: Hera, Gaja, Demeter, Astarte, Danu, Hestia, Libera, Lakszmi i wiele innych.

Menada, bachantka – kobieta ogarnięta szaleństwem. Łączy się z wizją kobiecości jako dzikiej, nieokiełznanej natury, chaotycznej i nieukształtowanej. Ale chaos jako początek wszystkiego również ma związki z płodnością. W niektórych wczesnych społecznościach rolniczych naga kobieta czy dziewczyna miała przemierzać pola, ekstatycznie tańcząc i śpiewając, a wszystko to, by obudzić rozleniwionych po zimie bożków płodności. A i prostytucja świątynna miała zapewniać urodzaj.

Lilith, syreny, sukkuby to kobiety-kusicielki. Seksowne, zwodnicze, potrafią omamić mężczyznę, odebrać mu rozum, wywołując żądzę. Taką moc przypisywano żeńskim istotom demonicznym, jak słowiańskie południce, które czyhały na mężczyzn zasypiających na miedzy. Rozpalać pożądanie, uwalniać zwierzęcą część męskiej natury miały też przedstawicielki różnych grup etnicznych – w Polsce przede wszystkim Żydówki i Cyganki. W takim wizerunku kobiety korzenie ma określenie wamp – czyli kobieta-wampir, która opętuje mężczyznę i wysysa zeń siły.

Ewa, Pandora – czyli kobieta jako ta, która sprowadziła na świat zło. Jest to istota słabsza od mężczyzny, podatna na kuszenie, głupia, ciekawska, ale i przebiegła intrygantka. W tej wizji kobieta jest źródłem wszelkich nieszczęść i kłopotów.

Pytia, Kasandra to kobieta-wieszczka, mająca kontakt z zaświatami. Stara kobieta przepowiadająca przyszłość, często Cyganka, to popularny motyw mityczny i literacki (stąd pochodzi powiedzenie „Na dwoje babka wróżyła”). Kobieta wiedząca, posiadaczka specyficznej mocy, to też czarownica. Jest ona wiązana bądź ze złem, przebiegłością, szkodzeniem, bądź z kobiecą mądrością prześladowaną przez mężczyzn (palenie czarownic na stosie).

Idealnymi kobietami były na przykład Beatrycze Dantego, Laura Petrarki czy nimfa Egeria. Maryja, Sofia-Mądrość Boża to z kolei kobiece ucieleśnienie najwyższej doskonałości moralnej i intelektualnej. Wyśniona, wyidealizowana kobieta to także najpiękniejsze z pięknych – Helena trojańska czy Izolda. Mamy tu do czynienia z femme fatale – tą, która nie chcąc tego, ściąga na mężczyzn nieszczęście. Nie jest jednak przebiegłą kusicielką i sama też zazwyczaj źle kończy.

Jest to także połączenie kobiecości z biernością, uległością – obraz kobiety, która bezwolnie poddaje się działaniom mężczyzn, ale jej uległość staje się siłą sprawczą wydarzeń. Zuzanna i starcy to opowieść o cnocie przeciwstawionej żądzy. Tu kobieta uosabia niewinność, która opiera się skalaniu. Podobna, choć bardziej krwawa jest historia Akteona podglądającego dziewiczą Dianę czy obrazy nimf uciekających przed satyrami. Z kolei cnotliwą małżonkę symbolizuje Penelopa oczekująca powrotu Odysa – wierna, cierpliwa. Każda z nas może wybrać sobie swoją wizję i swoją patronkę...


Zuzanna Grębecka