Bóg wszystkich ludzi

Judaizm to coś więcej niż religia. To cywilizacja, w której religia przez wieki przenikała wszystkie sfery życia.

Po hebrajsku judaizm to jahadut. Nazwa wywodzi się od plemienia Judy, od którego bierze się również słowo jehudim (Żydzi). Sam termin rzadko kiedy używany jest przez samych Żydów na określenie religii. Bo judaizm to coś więcej niż religia. To cywilizacja, w której religia przez wieki przenikała wszystkie sfery życia. Ono zaś – jak wierzą pobożni Żydzi – zostało Izraelowi dane raz na zawsze przez jedynego Boga, stwórcę wszechświata, który zawarł z żydowskim ludem nieodwołalne przymierze.

Wyznawcy Mojżesza
Religijny Żyd, żyjący współcześnie w Ameryce, Izraelu czy Polsce, nie określi siebie samego jako „wyznawcy judaizmu”. Powie raczej, że stara się wypełniać prawo Mojżesza i podążać drachej Haszem, drogami Wiekuistego.

Żydowskie prawo religijne dotyczy nie tylko „spraw Boskich”, jak modlitwa, ale również jedzenia (stąd przepisy dotyczące „czystych” i „nieczystych” pokarmów), spraw rodzinnych, seksu, własności, prawa pracy itd. Wedle tradycji każda sfera życia ma charakter zarówno świecki, jak i święty. Dlatego na przykład właściwe jedzenie jest równie ważne jak modlitwa, a uczciwe prowadzenie interesów ze wspólnikiem – tak samo istotne, jak okazywanie szacunku żonie/mężowi, rodzicom i nieznanemu bliźniemu.

Żyd świecki (niepraktykujący) utożsami z kolei jahadut z całością żydowskiego życia i losu. Choć sam już niekoniecznie je koszernie, pracuje w szabat i nie zna wielu drobiazgowych przepisów dotyczących kultu religijnego – czuje się związany z judaizmem jako religią przodków. Pamięta o niektórych świętach, bywa, że na własną rękę studiuje Biblię itd.

Za założyciela religii żydowskiej uważa się Mojżesza, który wyprowadził lud Izraela z Egiptu i spisał dyktowany mu przez samego Boga Pięcioksiąg (Torę), a więc pierwszą część Biblii, zawierającą opis stworzenia świata i losów pierwszych ludzi, dzieje narodu żydowskiego od patriarchy Abrahama, a przede wszystkim kodeks prawa, w dużej mierze obowiązujący do dziś.

Wedle żydowskiej tradycji Bóg Izraela jest Bogiem wszystkich ludzi bez wyjątku. Każdy człowiek winien przestrzegać podstawowych zasad moralnych, a wówczas spotka go w przyszłym życiu taka sama nagroda, na jaką liczyć może prawowierny Żyd. Różnica polega na tym, że nie-Żydzi nie są zobowiązani do drobiazgowego przestrzegania wszystkich przepisów prawa rytualnego, które odróżnia Żydów od innych narodów i czasem, błędnie, bywa utożsamiane z całością judaizmu.

Religia ksiąg
Pierwszą żydowską księgą jest Biblia, złożona z 24 mniejszych ksiąg, które dzieli się na trzy grupy: Tora, Prorocy i Pisma. Spośród nich Tora ma wartość szczególną. Jest kroniką najwcześniejszych dziejów ludzkości, a zarazem zbiorem przykazań, micwot, których – na mocy przymierza Boga z Izraelem – winien przestrzegać każdy Żyd. Przykazań jest aż 613, w tym dziesięć wypisanych na słynnych kamiennych tablicach, które Mojżesz zniósł z góry Synaj. Są to zarówno prawa moralne, jak i rytualne, regulujące takie dziedziny życia, jak jedzenie (stąd wywodzą się przepisy o koszerności, na przykład zakaz spożywania wieprzowiny), modlitwa czy prawo rodzinne.

Drugim najważniejszym żydowskim pismem jest Talmud. Jego powstanie miało znaczenie praktyczne. Po wygnaniu z Palestyny przez Rzymian Żydzi musieli spisać własną tradycję do tej pory przekazywaną ustnie – mnogość zwyczajów, legend, przypowieści, a przede wszystkim odmienne, często pozostające ze sobą w sprzeczności wykładnie rozmaitych przepisów prawnych zawartych w Torze. Talmud, złożony z wcześniejszej Miszny i późniejszej Gemary, jest więc nie tyle komentarzem do Pisma Świętego, co stenogramem wielowiekowych dyskusji, jakie toczyli ze sobą rabini. Stąd jego objętość, różnorodność wyrażanych opinii i wielość poruszanych wątków.

Żydowskie księgi: Biblia, Talmud i midrasze (literackie komentarze do Biblii) pokazują Boga, który zarazem znajduje się bardzo blisko człowieka i jest od niego nieskończenie odległy; towarzyszy ludziom we wszystkim, co czynią, zna ich myśli, uczucia, grzechy, a jednocześnie całkowicie wymyka się ludzkiemu rozumowi i poznaniu, jako absolutnie święty – jest oddzielony od świata.

Księga Wyjścia poucza nas, że nawet Mojżesz, największy z proroków, nie mógł zobaczyć oblicza Boga. Nie przeszkadza to skądinąd przedstawiać w żydowskiej tradycji Boga jako partnera człowieka, najbliższego powiernika i przyjaciela. Talmud i midrasze pełne są opisów Boga, które kłócą się z przypisywaną judaizmowi karykaturalną wizją okrutnego, bezwzględnego tyrana. Żydowski Bóg spaceruje wśród ludzi, rozmawia z uczonymi i prostaczkami, śmieje się i przyznaje do swojej niemocy.

Bliźni ważniejszy niż Bóg
W żydowskiej tradycji dominuje przeświadczenie, że wiedza na temat natury Boga jest człowiekowi niepotrzebna. Na życie w olam haba (świecie przyszłym) Żyd powinien zasłużyć dobrymi uczynkami. Spośród nich najważniejsze są te, które spełniamy nie wobec Boga, ale wobec drugiego człowieka. W judaizmie sfera kontaktów międzyludzkich jest tedy w pewnym sensie ważniejsza od samego Boga. Rzecz jasna, stosunek Żyda do Najwyższego jest istotny, ale grzech wobec bliźniego czy wspólnoty uważany jest za przewinienie cięższe niż bezpośrednia obraza Stwórcy.
Judaizm jest więc praktyczną religią wspólnoty.

Z tego wynika zaś funkcja rabina. Nie jest on, jak się czasem uważa, „żydowskim księdzem” (nie pełni żadnych funkcji kapłańskich, nie musi prowadzić nabożeństw), ale przede wszystkim nauczycielem judaizmu i znawcą prawa religijnego, którym staje się po złożeniu stosownych, trudnych egzaminów przed komisją składającą się z innych rabinów.

Jego rola polega na właściwym interpretowaniu przepisów stosujących się do różnych sfer życia. Rabin pełni też zwyczajowo rolę duchowego przewodnika żydowskiej gminy: wygłasza kazania podczas sobotniego nabożeństwa, bywa doradcą w rozmaitych sprawach prywatnych, nierzadko powiernikiem. Trzech rabinów tworzy sąd rabinacki, który rozstrzyga sporne kwestie pomiędzy członkami wspólnoty. Rabin zwyczajowo udziela ślubów i prowadzi pogrzeby (choć jego obecność nie jest wymagana).